W czasie, gdy decydowa?y si? losy pierwszego w ?wiecie pa?stwa komunistycznego, gdy na gruzach Stalingradu trwa?y zaci?te walki, a prawie 1/3 "republiki 100 narodów" broczy?a krwi? znosz?c jarzmo hitlerowskiej okupacji mog?oby si? wydawa?, ?e nie ma nic wa?niejszego ni? prowadzenie walki za wszelka cen? oraz ?e produkcja uzbrojenia i amunicji ma priorytet, który jest nie do podwa?enia. a wszystko inne schodzi na plan dalszy- Tak, tak mog?oby si? wydawa? gdyby?my nie mieli do czynienia w?a?nie z krajem gdzie logika jest mira?em a dialektyka marksistowska panuj?c? ide? (czy tylko sloganem?)

Tak te? z niemo?liwym do opanowania zdziwieniem Niemcy i ca?y "kapitalistyczny" ?wiat przyj?? informacj? -o dekrecie Rady Najwy?szej z dnia 6. I. 1943 roku o wprowadzeniu dla ca?ego stanu osobowego RKKA nowych dystynkcji w formie pagonów, a w dniu 15. I. 1943 nowych wzorów umundurowania!
NKWD zosta?o obj?te tymi przepisami w dniu 9. II. 1943.
Oficjalna informacja w tym zakresie g?osi?a: "...Wzory nowego umundurowania i nowych dystynkcji zosta?y przedstawione do akceptacji Przewodnicz?cemu Rady Komisarzy Ludowych, I.W. Stalinowi i uzyska?y jego aprobat?..."
Oczywi?cie b??dem by?oby my?le?, i? ten misterny plan przemundurowania armii w trakcie najci??szych walk powsta? nagle - otó? nie- by wyja?ni? ca?? histori? musimy powróci? do Rozkazu NKO nr. 308 z 19 IX 1941 roku, kiedy to dla podniesienia ducha ?o?nierzy ustanowiono tytu? "Gwardia" dla wyró?nienia najbitniejszych dywizji Armii Czerwonej. Jakby tego by?o ma?o ten sam rozkaz zobowi?zywa? Szefa Zaopatrzenia Armii Czerwonej do opracowania i przedstawienia do dnia 30. IX. 1941 projektu munduru dla nowo utytu?owanych jednostek i zwi?zków taktycznych walcz?cej armii. Pomimo ogromu spraw zwi?zanych z zaopatrzeniem armii w pistolety, amunicj? i czo?gi nale?a?o wykona? i to zadanie, które w efekcie przypad?o Szefowi Zaopatrzenia Armii Czerwonej genera?owi Chrulewowi.
Gen. Chrulew dopiero po up?ywie roku od powy?szej wzmianki w publikatorach czyli 4.I.1943 przedstawi? najwy?szemu decydentowi wynik swoich prac - obejmuj?cych tak?e pozosta?? cz??? Armii Czerwonej. Stalin obejrzawszy propozycj? Chrulewa o?wiadczy?:
"No, dobrze, niech b?dzie! ale przemundurowa? Armi? w dwa tygodnie!" o dziwo genera? s?ysz?c te s?owa nie dosta? ani zawa?u ani wylewu - pomimo ?e czu? ju? zapewne na swojej potylicy zimna luf? pistoletu...

Okres przemundurowania przeci?gn?? si? o ponad pó? roku (pomijam zwyczaj donaszania mundurów wz.35 przez ?o?nierzy nawet w ko?cowym okresie wojny - tym bardziej, je?li by?y to tzw. "SU" - czyli sorty u?ywane przeznaczane dla niektórych oddzia?ów 2 linii lub karnych jednostek) jednak nie wiemy nic na temat nieprzyjemno?ci, jakie mia?yby spotka? Chrulewa za takie opó?nienie a o zarzut sabota?u nie by?o trudno!

Trzy dni pó?niej organ prasowy Armii Czerwonej, "Krasnaja Zwiedza" z 7.I.1943 opublikowa? tekst, w którym zarówno pro?ci ?o?nierze jak i bonzowie z amarantowymi wypustkami mogli przeczyta? ku swemu zaskoczeniu: "... Pagony by?y tradycyjna ozdob? armii rosyjskiej. My, spadkobiercy rosyjskiej s?awy ?o?nierskiej, przejmujemy z arsena?u naszych ojców i dziadów wszystko to, co najlepsze, to, co sprzyja?o pobudzeniu ?o?nierskiego ducha i umocnieniu dyscypliny. wprowadzenie pagonów raz jeszcze potwierdza pe?na chwa?y kontynuacj? ?o?nierskich tradycji, które s? tak cenne dla wojska mi?uj?cego sw? Ojczyzn? i ceni?cego ojczyst? histori?. Pagony to nie tylko dodatek do munduru. To znak ?o?nierskiej godno?ci i ?o?nierskiego honoru ... "
Tak te? nie wychodz?c zapewne ze zdziwienia od tego dnia polityka "in?ynierów ludzkich dusz"- dotychczasowych pogromców "z?otopagonnej bandy carskich obszarników" musia?a ulec zwrotowi o ca?e 180 stopni - od dzi? pagony by?y na wskro? rewolucyjne i jako takie w pe?ni po??dane - a ca?a dotychczasowa propaganda traktuj?ca o klasowo?ci i nierówno?ci wynikaj?cych z u?ywania pagonów musia?a najpewniej znikn?? z umys?ów ludzkich.
A wi?c w styczniu i lutym 1943 roku pojawiaj? si? na nowo wzorowane na carskich pagony i mundury a wraz z nimi ca?y szatafa? okre?le? - w tym najwa?niejsze - OFICER ARMII CZERWONEJ i OFICER NKWD!

Rozkazem normuj?cym i wprowadzaj?cym powy?sze zmiany by? rozkaz numer 126 "O wprowadzeniu nowych dystynkcji i o zmianach w umundurowaniu organów i wojsk NKWD" podpisany w dniu 18.II.1943 roku przez narkoma spraw wewn?trznych ?.P. Beri?. Powy?szy rozkaz dotyczy? zasadniczo wszystkich s?u?b i formacji zbrojnych podlegaj?cych NKWD

Nowe przepisy ustali?y 3 podstawowe rodzaje umundurowania dla ca?o?ci wojsk NKWD:

mundur polowy

mundur s?u?bowy

mundur galowy Dziel?c je jednak na letnie oraz zimowe.


Szeregowi i podoficerowie wojsk NKWD:

Mundur polowy
Letni:
FURA?ERKA drelichowa koloru khaki, wykonana z szewiotu z gwiazd? pokryta farb? maskuj?c? -zielon?, ponadto fura?erka by?a jak w poprzednim modelu przystosowana do noszenia pod Che?mem. BLUZA: drelichowa koloru khaki z ko?nierzem -stójk? w pocz?tkowych wersjach bez kieszeni napier?nych, w odró?nieniu od munduru RKKA na r?kawach na wysoko?ci ?okci brak naszytych rombów ochronnych, mankiety szerokie zapinane na 2 guziki koloru jw. bluza zapinana w sumie na 5 guzików w tym dwa na ko?nierzu, pagony mocowane przy pomocy z jednej strony listw? przyszyt? do munduru a z drugiej - od szyi za pomoc? dwóch obszytych na mundurze dziurek.
SZARAWARY: drelichowe koloru khaki z naszytymi w wielu wersjach ochraniaczami na kolana w kszta?cie pi?ciok?ta ze szpicem na górnej stronie. U?ywano ich w po??czeniu z owijaczami do trzewików lub butami ze sztucznej skóry (kierz) a nawet juchtowymi.

Mundur zimowy:
CZAPKA uszanka wz.1940 Wykonana ze sztucznego futra koloru szarego lub bia?ego (bardzo rzadka - zazwyczaj w oddzia?ach stacjonuj?cych na dalekim wschodzie lub pó?nocy)
SZYNEL z sukna koloru ogólnowojskowego (szarobr?zowego) zapinany na haftki lub KO?UCH KURTKA i SZARAWARY watowane, przystosowane do noszenia z trzewikami lub walonkami.

Mundur s?u?bowy Letni
FURA?ERKA j.w. lub zamiennie czapka barwna dodatkowo szynel równie? jak w opisie wy?ej. Bluza we?niana koloru ogólnowojskowego.
Szarawary we?niane koloru ogólnowojskowego.

Mundur Galowy
Czapka barwna mundurowa
Kurtka mundurowa dwurz?dowa w kolorze ogólnowojskowym z barwnymi patkami (dla podoficerów barwne wypustki)
Bryczesy z sukna w kolorze ogólnowojskowym (szeregowi bez wypustek!)

Modernizacj?


W pocz?tkowej wersji bluzy przeznaczone dla szeregowych pozbawione by?y kieszeni napier?nych - jednak?e wskutek do?wiadcze? frontowych ju?. po 4-7 miesi?cach rozpocz?to w masowej formie zaopatrywa? nowo szyte bluzy w kieszenie jak w przypadku mundurów oficerskich. Ciekawostk? jest fakt wszywania ochraniaczy na ?okciach - bowiem na wielu publikacjach fotograficznych z lat 43-45 spotykani s? ?o?nierze posiadaj?cy bluzy wz.43 zaopatrzone w?a?nie w/w na?okietniki a du?a ich cz??? z kolei ich w ogóle nie posiada- pytanie pozostaje otwarte czy by? to wymys? i innowacja którego? z zak?adów szyj?cych na potrzeby wojska czy te? jakie? inne czynniki mia?y w tym wzgl?dzie co? do powiedzenia?


Materia? i kolorystyka mundurów polowych wojsk NKWD

Materia? przeznaczony dla szeregowych i podoficerów by? jak ?atwo mo?na si? domy?li? o wiele gorszy gatunkowo zarówno pod wzgl?dem wytrzyma?o?ci jak i trwa?o?ci u?ytych barwników, wskutek czego na bardzo wielu zdj?ciach mundury zdaj? si? mie? kolor raczej ?ó?to-bia?y ni? zielono-br?zowy, czyli ogólnowojskowy kolor oznaczony w sowieckiej nomenklaturze jako "Z" (Zaszczytnyj - czyli ochronny).
Zasadniczo u?ywano bawe?ny jako drelichu gdzie uk?ad materia?u by? g?adki lub w tzw. Jode?k? zdarza?o si? jednak, ?e u?ywano materia?u przeznaczonego na peleryny p/deszczowe, cho? by?y to jak si? wydaj? przypadki odosobnione i dotyczy?y raczej wojsk RKKA ni? NKWD.
Poza wszystkim interesuj?cy jest fakt nie u?ywania w przemy?le wojennym zdobycznych materia?ów niemieckich zarówno maskuj?cych jak i sukiennych - jest to o tyle interesuj?ce, ?e odzwierciedla stan ówczesnego przemys?u lekkiego - w?ókiennictwa, który pomimo pracy na najwy?szych obrotach od pierwszego dnia wojny nie dawa?o oznak wyczerpania czy braków materia?owych, które zmusza?yby s?u?by kwatermistrzowskie Armii Czerwonej do korzystania z pozyskiwanych przecie? w ogromnych ilo?ciach sk?adów materia?owo-mundurowych wojsk hitlerowskich.


Regulamin mundurowy a ?ycie frontowe

Nale?y podkre?li? fakt doskona?ego wyekwipowania i wyposa?enia wojsk NKWD i to w sposób analogiczny do stanów wyposa?enia oddzia?ów pierwszorzutowych Armii Czerwonej - które pomimo powszechnie panuj?cym stereotypom by?y doskonale obute i zaopatrzone w przeciwie?stwie do formacji drugorzutowych, odwodowych czy karnych - jednak?e pomimo takiego stanu rzeczy nie rzadkie by?y przypadki naci?gania lub wr?cz ?amania przepisów regulaminu mundurowego zarówno przez ?o?nierzy jak i oficerów w jednostkach operuj?cych w strefie frontowej (jednostki operacyjne NKWD) - np. poprzez noszenie uszanki wz.40 do gimnastiorki, fura?erki do szynela lub tie?gorie?ki, a sztandarowym wr?cz przyk?adem by? zwyczaj noszenia do munduru polowego barwnej czapki resortowej. Zwyczaj ten by? bardzo szeroko rozpropagowany- od morza pó?nocnego a? po morze czarne -czego potwierdzeniem s? bardzo liczne fotografi? z epoki - Zwyczaj ten nie wynika? w ?adnym stopniu z funkcjonalno?ci a ju? najmniej z podstawowych zasad prowadzenia walki- by?, bowiem doskonale odcinaj?cym si? od brudnego krajobrazu (nawet najbardziej kosmicznych zniszcze?) punktem orientacyjnym i celem dla strzelców wyborowych przeciwnika - ale równie? z tego samego wzgl?du by? podwójnie widoczny przez "swoich" ?o?nierzy, którzy mieli mie? wra?enie, ?e gdzie by nie byli i czego nie robili to zawsze s? pod okiem "funkcjonariuszy bezpiecze?stwa" i którzy to funkcjonariusze, je?li nie na polu walki to po zako?czeniu dzia?a? bojowych rozlicz? ich za wszystkie b??dy , niedopatrzenia i brak woli do walki - co w bardzo wielu przypadkach przynosi?o doskona?e rezultaty - " w sumie wi?ksze szans? s?, ?e prze?yjesz natarcie na pozycj? wroga ni? odwrót w kierunku swych stanowisk na których stoj? wycelowane w twoje plecy karabiny maszynowe z ju? zaryglowanymi w komorach nabojami..."
Równie? zdarza?o si?, ?e potrzeba chwili decydowa?a o aktualnym kszta?cie jednostek NKWD- czasem wymagano by dla lepszego zamaskowania prowadzonych "Dzia?a? czekistowsko-wywiadowczych" przemundurowywano ca?y stan osobowy w mundury Armii Czerwonej - jak?e prosta a skuteczna metoda prawda? (notabene tak zabezpieczano "wolne i demokratyczne" wybory w Polsce w 1947 roku!)


Zwyczaj korzystania ze zdobycznych sprz?tów w bardzo ma?ym stopniu dotyczy? jednostek NKWD i wynika? najpewniej z zada? jakie przed nimi stawiano - biegunowo innych od zada? Armii Czerwonej i je?li wyst?powa? to zazwyczaj odnosi? si? do korzystania raczej z broni przeciwnika (min. MP-40, STg-44, G-43 itd..) ni? mundurów - tylko incydentalnie spotykano ubranych w kangurki maskuj?ce WH lub SS ?o?nierzy.